Eixo Território e Lugares

Território e Lugares: Galeria de fotos

Português: O pôr do Sol no Rio Araguaia visto da aldeia Buridina. Seus tons avermelhados misturam-se com as copas das árvores que anunciam a chegada da noite. / Karajá: Txuu ròtèna sỹtby Berohokỹ-ki Buridina rbi idi itxèrè. Kòraradè by-my rèakamy bdè risònymy rùkù knakre rikèrymy.
Português: Quando as águas do rio Araguaia baixam, formam-se praias com areias brancas. Karajá: Bèè rùkỹmyhỹreku knyra lyra lyrahakỹ rakòkunymyhỹre  bèrraku rèhèdi.
Português: O rio Araguaia é navegado por pequenos barcos a remo ou a motor. Karajá: Berakuhukỹ hãwkò idi rèakamy rỹira, bèra hèkòty myle.
Português: A paisagem do Araguaia é repleta de marcadores para os Karajá, como esse afloramento rochoso, denominado como ruré. Karajá: Bèrakuhukỹ bira hèka anowiwihikỹ iny dkè riwahinymyhỹre, kamaha bèra noijsa wsè roire, kiamy ini rininimyhỹre hurè-my.
Português: Em Aruanã, durante a vazante do Araguaia, é possível ver algumas casas de palha utilizadas por pescadores, situadas na outra margem do rio.  Aí, no Estado do Mato Grosso, se prolonga o território indígena demarcado como Karajá II. Karajá: Aruanã-ki, bèè rùkỹmyhỹreku iny robilemyhỹre nobò hetoku sohoji sohoji waxidu mahãdu hetoku, knawèbrètxàki riwinymyhỹre. Mato Grosso wèrbiki wahè, tamy iny-su rèhèmnymyhỹ, Área Karajá II rki.
Português: Ao longo do Rio Araguaia e das suas curvas se formam pequenas praias e zonas de mata que constituem uma reserva importante de matérias primas para os Karajá de Aruanã. Karajá: Bèraku rèhè rara-di knyra smo smo rahãkunymyhỹre, bdebutè-my rèlèmy ta anoikõkõ tai rahãkunymyhỹre Aruanã mahãdu iny dkè.
Português: Na aldeia Buridina vive Renan Uassuri. Mestre canoeiro, ele produz diversos objetos em madeira, com destaque para as canoas e remos para a navegação no Araguaia. Karajá: Buridina-ki Uassuri rasỹnymyhỹre. Hãwkò kèry kièrki, kòwòrù-le tuu anoikõkõmy riwinymyhỹre, narihi hãwkó ritxòrè wna riwinytyhymyhỹre bèraku-di alowonamy.
Português: Lagoa do Jacu, situada na margem esquerda do Rio Vermelho. Esta área é utilizada pela comunidade para a pesca e coleta de matérias-primas para a confecção de diferentes objetos de arte indígena, como a fibra de embira, sementes e conchas. Nesta região realiza-se, ainda, a coleta de mel de abelha Tiúba. Karajá: Hãtana ãhu Rio Vermelho wèrbi-ki roimyhỹre. Tamy hèka iny mahãdu talanomydkỹna rikòrymyhỹre, rawaxinymyhỹre, torsèna irbi diwymyhỹde myle, kyna, tỹtè, ktara boho boho. Tuu rkisỹ  rỹira bdityhy myle.
Português: Kari Uassuri vive na aldeia Buridina e produz uma diversidade de artesanatos, como bonecas e trançados de palha, expressões das mulheres Karajá. Durante o projeto, ela participou como pesquisadora no reconhecimento do território e de objetos arqueológicos. Karajá: Kari Uassuri wna Buridina-ki rasỹnymyhỹrènyre, alòrsèna ikõkõ riwinymyhỹrènyre, ritxoko nobò anosmomy riwinymyhỹrènyre. Projeto-ki hèka tki pesquisadora-my natxide tahãwarèny kèrysydumy, ta butxi kyrè kyrè tuu rỹira kèrysydumy myle.
Português: Durante a vazante do rio Araguaia encontram-se cipós, frequentemente utilizados para confeccionar diversos objetos de arte indígena. Karajá: Bèè rùkỹmyhỹreku sõèmy kòtèti rahãkunymyhỹre, tahè iny ijõ riwymyhỹre talòrsènamy, anotxile anomybo riwinykremy.
Português: Kari mostra o Rio Araguaia, como ele é na cultura Karajá, à sua neta. Karajá: Kari taritxokorè dkè timybo Bèrakuhukỹ roimyhỹre ritèkòsinyrèri timyrebo iny dkè.
Português: Nas margens do rio Araguaia, nas suas águas claras, a areia se mistura com cascalhos e conchinhas que marcam a passagem do tempo e as memórias arrastadas pela corrente. Karajá: Bèrakuhukỹ bira-di, ibè lyra-my knyra mnarùtà, buru smo wna rakurimy ta iny idi ano rikèrymyhỹre, timybo bdèdkỹnana roimyhỹre.
Português: Kari, em uma de suas caminhadas voltadas à coleta de matérias primas, viu as necessidades do presente se depararem com os vestígios do passado. Barreiros anteriormente explorados, e cuja memória se havia perdido, foram redescobertos e se tornaram operativos. Ao mesmo tempo, os fragmentos de cerâmica arqueológica despertaram a curiosidade da investigadora. Karajá: Kari, talanomydkỹna itxèrbi rki nakòksèmy nademy tarki robimy resere ano rexihumy namyhỹdemy. Suu rexihumy namyhỹde, ano suu-di rèlèkè anokõ myle, tõhõti rèakamy kièrki ixby ano rèlèkèmy. Tai tarki irè rõhõtinyre suu bdèdkỹnana-di.
Português: Dentre os pesquisadores do projeto, encontra-se o cacique Raul Hawakati, liderança de Buridina e um grande historiador que nos narrou algumas das suas memórias. Ele esteve presente, também, nas atividades no local onde foram encontrados os fragmentos de cerâmica arqueológica. Karajá: Projeto widkỹdu mahãdu-ki rki ratximyhỹ wèdu Raul Hawakati, Buridina mahãdu liderança sỹ rare myle, tasỹ ijky kèry ratxirèri myle. Tki ratximyhỹ butxi kyrè kyrè-txi rèakareku.
Português: Visão geral da área onde foram localizados diversos fragmentos de vasilhas de argila pela pesquisadora Kari. Karajá: Kaa hèka tai butxi kyrè kyrè-txi ijra rỹire ratxirèri, moma pesquisadora kari rki itxi ijradure.
Português: O lugar de reunião e sociabilidade da comunidade de Bdè-Burè está localizado no centro da aldeia. Neste espaço as pessoas mais velhas introduzem as mais novas na cultura Karajá por meio do ensino das suas artes. Karajá: Butuna hetoku hèka Bdè-Burè mahãdu hãwa tyka-ki rỹirèri. Kaki hèka iny mahãdu iny ikumy mahãdu iny tmyra ribdèkèrynymyhỹre iny bdèdkỹnanamy, ixè boho boho butumy kaki rièrymyhỹre.
Português: Portal de entrada da Aldeia Buridina, em Aruanã. Essa estrutura de ferro foi projetada em 1994 e nela estão representados alguns dos elementos da cultura Karajá, que se refletem nas  cores e formas selecionadas para a sua decoração. Karajá: Kaa tahè Buridina-kò ròtèna rare, Aruanã mahãdu iny. Tki hèka womati-di relere anomaku rki 1994 bdeku, kiatahè tai rỹirèri iny bdèdkỹnana, ikyrina hèka iny hõrõ kèwsè riwinyrènyre.
Português: No final da tarde, o sol põe-se entre as casas dos habitantes de Bdè-Burè, marcando o fim de uma jornada e das reuniões onde mulheres e homens decidem juntos o futuro da comunidade. Karajá: ramyhỹre Bdè-Burè mahãdu hãwa-ki, ihèki tahè ixỹ mahãdu itxoi mahãdu wna rexièlèhynykre tabdèdkỹnanarèny rikiwinydi tahãwarèny-kò.